شوره سر _دکتر تورج مکرمی - پوست

شوره سر (دکتر تورج مکرمی - پوست)

هفته نامه پزشکی امروز

 

 

پوست سر انسان مدام در حال نوسازی است‌. سلول‌های جوان به‌طور مرتب وارد پوست می‌شوند و سلول‌های پیر که در سطح پوست قرار دارند از بین‌رفته و در تماس با محیط می‌ریزند. این عمل ریتم یا آهنگ مشخصى دارد. اگر سرعت جداشدن سلو‌ل‌های مرده به طور غیر طبیعی زیاد شود، سلول‌ها به هم می‌چسبند و به شکل پوسته‌های سفید یا پودر خاکستری روی پوست و موها دیده می شوند. این پوسته ها را شوره یا در اصطلاح پزشکی پیتیریازیس‌کپیتیس (pityriasis capitis) می‌نامند. شوره‌ی سر بیماری پوستی محسوب می‌شود و موها مشکلی‌ندارند.

شوره‌ی سر یکی‌از مشکلات متداول پوست و مو در میان جوانان است. شوره از سن بلوغ شروع شده و بعد از ۲۰ سالگی شدت می یابد. معمولاً بیماران زمینه‌ی ارثی دارند.شوره در مردان شایع تر از زنان است. در شرایط استرس یا بی‌خوابی و در آب و هوای سرد و خشک پاییز و زمستان‌، شوره‌ی سر زیادتر‌می‌شود.

نشانه‌های شوره:

مبتلایان به شوره ازخارش و سوزش رنج می برند. گاهی خارش شدید است. به نحوی که بیمار در بسیاری از ساعات روز مشغول خاراندن و حتی زخمی کردن پوست سر است. در این حالت، لابلای موها لکه‌های قرمز رنگی (التهاب پوستی) پیدا می‌شود که پوسته‌های بزرگ به آن چسبیده‌اند. این بیماران به درماتیت سبوره (seborrheic dermatitis) مبتلا هستند. درماتیت سبوره ممکن است به ریزش موها منجر شود که البته مقطعی است و پس از بهبود درماتیت، موها مجدداً رشد خواهندکرد.

معمولاً شوره و درماتیت محدود به ناحیه سر نیست و در ابروها‌، مژه‌ها، ریش و سبیل‌، پوست جلوی قفسه‌‌ی سینه و حتی داخل مجرای گوش ایجاد می شود. این نواحی از پوست، غنی از غدد چربی (غدد‌سباسه) هستند.

عوامل مهم در ایجاد شوره:

برخلاف تصور عامه، شوره‌ی سر به خشکی پوست مربوط نیست. نوع تغذیه (کمبود روی یا ویتامین‌ها) نیز در ایجاد شوره نقشی ندارد. عوامل ایجادکننده‌ی شوره یا درماتیت عبارتند‌از‌:

1- قارچ‌های چربی دوست

2- آندروژن‌ها یا هورمون‌های مردانه

3- میزان سبوم

4- اختلال درسیستم ایمنی

5- علل عصبی.

قارچ های چربی دوست:

مهم ترین علت شوره‌ی سر، قارچ مالاسزیا است. به طور طبیعی این قارچ در پوست انسان و بخصوص در نواحی چرب زندگی می‌کند. قارچ مالاسزیا با ترشح لیپاز ، چربی پوست (سبوم) را به اسیدهای چرب (اولئیک اسید و آراشیدونیک اسید) تجزیه می‌کند. این اسیدها باعث تحریک پوست و ریختن سلول‌های پوست (کراتینوسیت ها ) می شوند. آراشیدونیک اسید باعث التهاب و آسیب‌دیدگی لایه‌ی شاخی پوست می‌شود. 11 گونه از این نوع قارچ‌ها شناسایی شده که 7 گونه از  آنها در پوست انسان وجود دارد. از میان آنها، گونه‌ی مالاسزیا گلوبوسا و مالاسزیا رستریکتا اهمیت بیشتری دارد. داروهای ضد قارچ با کاهش میزان قارچ ها موجب  بهبود شوره می‌شوند. قارچ مالاسزیا برخلاف قارچ‌های دیگر مسری نبوده و بنابراین شوره‌ی سر واگیر ندارد.

ترشح هورمون مردانه:

شوره و درماتیت در کودکان دیده نمی شود. افزایش ترشح  آندروژن‌ها در سن بلوغ موجب فعال شدن غدد سباسه و چرب شدن پوست می‌شود. شوره و درماتیت در مردان شایع‌تر است زیرا غدد سباسه‌ی فعال‌تری دارند.  

چربی پوست:

نیمی از مبتلایان به شوره‌، پوست سر چرب دارند. چربی پوست برای تکثیر قارچ ها و ترشح ترکیبات ایجاد‌کننده‌ی التهاب ضروری است. شوره و درماتیت غالباً در نواحی غنی از غدد چربی مانند سر و صورت دیده می شود.

اشکال در سیستم ایمنی:

به طور طبیعی قارچ مالاسزیا در پوست انسان زندگی می‌کند و سیستم ایمنی نسبت به حضور آن عکس العملی نشان نمی‌دهد. در مبتلایان به درماتیت سبوره، سیستم ایمنی به دلایل ناشناخته واکنش نشان می‌دهد. به‌طور دقیق‌تر عملکرد لنفوسیت‌های T مختل، تعداد سلول‌های NK در خون زیاد شده و میزان آنتی‌بادی‌های IgA و IgG در سرم افزایش می‌یابد. به دلیل ضعف سیستم ایمنی‌، درماتیت سبوره‌ی شدید در بیماران مبتلا به ایدز بسیار شایع است.

علل عصبی:

در مبتلایان به پارکینسون بدلیل افزایش چربی پوست و تکثیر قارچ ها، شوره و درماتیت شایع است. تجویز داروهای حاوی ترکیبات دوپا باعث کاهش سبوم و بهبود شوره در این بیماران می‌شود. در مبتلایان به سایر بیماری‌های عصبی مانند سکته‌ی مغزی، آلزایمر و ضربه‌های مغزی به دلیل بی حرکتی صورت ، چربی در سطح پوست جمع می‌شود و شوره و درماتیت ایجاد می کند.

درمان شوره و درماتیت:

شوره‌ی سر بیماری مزمنی است ولی سیر ثابتی نداشته و گاهی شدید می‌شود و گاهی بهبود می‌یابد. معمولاً در فصل زمستان تشدید ‌شده و در تابستان به‌خاطر تابش نور که اثر مهارکننده روی قارچ‌ها دارد، نسبتاً بهبود می‌یابد.

شوره درمان دائمی ندارد و درمان فقط به کنترل بیماری کمک می‌کند و بنابراین بیماران همیشه نیاز به درمان دارند.

خیلی‌ها تصور می‌کنند که شوره‌ی سر مربوط به خشکی پوست است و از  شستن سرخودداری می کنند. این تصور غلط است . برای رفع‌ شوره‌ی خفیف سر، شستشوی مکرر مفید است. در خیلی از موارد شستشوی یک روز درمیان و حتی روزانه‌ی موها با شامپوهای معمولی، شوره‌ی سر را  برطرف می‌کند . توصیه می‌شود بیماران بعد از خشک کردن موها از تافت و ژل استفاده‌نکنند.

در موارد شدیدتر، شوره‌ی سر را می توان با شامپوهای طبی ضدشوره مانند شامپو سلنیوم سولفاید(Selsun)، کتوکونازول (Nizoral)، پیریتیون زینک (Head and  Shoulders)، سولفور و تار کنترل کرد. اگر از شامپوی ضد‌شوره ۲ بار در هفته به‌مدت ۲تا۴هفته استفاده شود، شوره برطرف می شود. نکته‌ی مهم آن است که در هر‌بار شستشو حداقل ۵ دقیقه کف شامپو روی سر نگهداشته شود. توصیه می شود بیماران بعد از بهبودی، هفته‌ای یک بار موهای خود را با شامپوی ضدشوره بشورند تا دچار عود شوره‌نشوند.

به‌جای شامپو می توان از لوسیون‌های حاوی ترکیبات ضدقارچ مانند کتوکونازول و کلوتریمازول نیز استفاده کرد.

برای رفع شوره‌ی شدید با پوسته‌های ضخیم ،متخصصین پوست ترکیبات حاوی سالیسیلیک اسید را سودمند می دانند.

اگر التهاب و قرمزی و خارش شدید پوست وجود داشته باشد، لوسیون های حاوی کورتون به سرعت این نشانه‌ها را تسکین می‌دهد. جدیداً از پمادهای تنظیم‌کننده‌ی ایمنی مانند تاکرولیموس یا پیمکرولیموس نیز در درمان درماتیت استفاده می‌شود.

در موارد شدید و مقاوم به درمان‌های ساده می‌توان زیر نظر پزشک متخصص پوست یک دوره داروهای ضد قارچ خوراکی مانند کتوکونازول یا ایتراکونازول را مصرف کرد.

کاشت مو در مبتلایان به شوره و طاسی سر:

در خصوص اثربخشی کاشت مو در مبتلایان به شوره یادآوری می‌شود که چرب بودن پوست سر، شوره‌ی زیاد و حتی التهاب پوست مانعی برای کاشت موی طبیعی در افراد طاس نمی باشد و تأثیرمنفی در رویش موهای کاشته شده ندارد.