مقاله علمی آناتومی ( ساختمان ) میکروسکوپی پوست_ دکتر نادر بهروان_ Microscopic skin anatomy

                     

 

 

آناتومی ( ساختمان ) میکروسکوپی پوست

 

 

      پوست عضوی از بدن است که ارگانهای داخلی بدن را میپوشاند. ضخامت پوست  بین 4-1  میلیمتر در نواحی مختلف بدن متغیر است. در افراد بالغ مساحت آن تقریبا دو متر مربع بوده و وزن آن بالغ بر 3 الی 4  کیلو گرم میباشد. پوست ارگانهای داخلی بدن را از عوامل خارجی و آسیب رسان مثل ویروسها ، باکتریها و آسیبهای فیزیکی و شیمیایی حفظ و حراست مینمایید.  پوست در حفظ و کنترل آب ودمای بدن سهم عمده ای داشته و  در حفظ سلامتی و زیبایی انسان فوق العاده اهمیت دارد.

 

ساختمان پوست از خارج به داخل شامل لایه های زیر است:

1-  Epidermis   اپیدرم

2-  Dermis  درم

3-  Subcutaneous fat   هیپودرم

 

Epidermis   اپیدرم

 

اپیدرم خارجی ترین لایه پوست را تشکیل میدهد. اپیدرم در نواحی نازک پوست از  50  ردیف سلول و در نواحی ضخیم از  100  ردیف سلول تشکیل شده است. اپیدرم هر  30- 28  روز در افراد جوان و هر  50-45  روز در افراد مسن  یکبار نو میشود ( رسیدن یک سلول لایه بازال تا ریزش سطحی ترین سلول لایه شاخی ) . ضخامت آن در نواحی  مختلف پوست  فرق میکند.نازک ترین آن در پلک برابر  05/0 میلیمتر وضخیم ترین آن در کف دست و پا  5/1  میلیمتر است.  متوسط ضخامت آن حدود 1/0 میلیمتر است یعنی در حدود ضخامت یک برگ کاغذ است.عمل لایه برداری با میکرودرم ابریژن و کرمهای لايه بردار در این لایه  صورت میگیرد. ترميم كنند ه ها ، مرطوب كننده ها ، پاك كننده ها و محصولات آرايشي و بهداشتي در اين لايه از پوست تاثير گذار هستند

.

 

نمایش لایه اپیدرم 

 

 

     اپیدرم از چهارلایه تشکیل شده و اولین سد دفاعی بدن در مقابل مواد شیمیائی ، میکروبها میباشد.  ایپدرم مانع از دست دادن رطوبت پوست شده و از خشک شدن پوست جلوگیری کرده و باعث شادابی  ، لطافت و زیبایی پوست میباشد.اییدرم قابلیت نگهداری مقدار زیادی آب را در خود دارد که در پیری این قابلیت کاهش یافته و پوست خشک و چروکیده میشود.

چهار لایه اپیدرم از داخل به خارج عبارتند از :

 

1-   لایه بازال        stratum basaleتحتانی ترین لایه اپیدرم است و از یک ردیف سلول مکعبی شکل تشکیل شده است در بعضی مناطق پوست مثل کف دست و پا که فعالیت لایه اپیدرم زیاد است از  3-2 ردیف سلول مکعبی شکل تشکیل یافته است.سلولهای لایه بازال مدام و پیوسته در حال زایش و تقسیم شدن از طریق تقسیم میتوزی هستند. سلولهای ساخته شده دائما به سطح پوست رانده شده و ضمن حرکت به سطوح بالاتر بتدریج آب و چربی خود را از دست داده و با ماداه ای بنام کراتین انباشته میشوند.در نهایت  در خارجی ترین لایه پوست به لایه شاخی تبدیل شده و به مرور زمان از سطح پوست ریزش میکنند. مدت زمان لازم برای رسیدن یک سلول مکعبی شکل لایه بازال تا رسیدن و شاخی شدن در بسطح پوست  چهار هفته طول میکشد.

 

     لابلای سلولهای مکعبی شکل لایه  بازال ، سلولهای ملانوسیت که تولید و پخش رنگدانه های ملانین را بعهده دارند قرار گرفته اند. تعداد ملانوسیتهای پوست در نژاد های مختلف ( سفید ، تیره ، سیاه )  یکسان میباشد. سفیدی ، تیرگی و سیاهی رنگ پوست افراد وابسته بوجود مقدار ملانین تولید شده از ملانوسیتهای آن فرد میباشد نه افزایش تعداد ملانوسیتهای آن در پوست.

 

     هر ملانوسیت ( سلول رنگدانه ساز ) دارای تعدادی دندریت ( زوائد ) بلند میباشد که بین ساولهای لایه های فوقانی کشیده شده اند. هر ملانوسیت از طریق زوائد بلند خود  به 36 کراتینوسیت متصل میشود که به مجموعه آنها شبکه  ملانین اپیدرم گفته میشود. ملانو سیتها در داخل خود ملانین  ( رنگدانه یا ملانوروم ) ساخته و به داخل دندریت یا زوائد بلند خود میفرستد تا از آنجا وارد کراتینوسیت ها شود.

 

     فردی که دارای پوست تیره میباشد ملانوسیتهایش ( سلولهای رنگدانه سازش ) فعالیت بیشتری داشته و ملانین ( رنگدانه یا ملانوزوم ) بیشتری ساخته واز طریق زوائدش آنرا منتشر میکند.

 

     ملانین که باعث تیرگی رنگ پوست میشود ، اشعه ماوراء بنفش خورشید را بخود جذب کرده و مثل یک ضد آفتاب عمل نموده تا مانع اثرات زیان آور خورشید بر پوست شود.

 

     دسته دیگری از سلولهای اپیدرم ، سلولهای لانگرهاس هستند که  شبیه سلولهای ملانوسیت بوده و دارای دندریت ( زوائد ) هستند ولی دارای رنگ دانه نبوده و رنگدانه نمیسازند.  سلولهای لانگرهاس ماکروفاژهای اپیدرم بوده ودر برابر مواد سمی و عوامل میکروبی ،  پوست را محافظت کرده و در سیتم ایمنی بدن مشارکت داشته و از این نظر دارای اهمیت هستند.

 

 

 

نمایش لایه بازال

 

 

 

2-      لایه اسپینوزوم   stratum spinosum  ( لایه ساولهای خار دار )  این لایه از  10- 8  ردیف سلول چند وجهی تشکیل شده است. سلولهای این لایه در روی لایه بازال قرار گرفته اند و دارای زوائدی خار مانند بوده که باعث استحکام اپیدرم میشوند. پیوندهای بین سلولی این لایه در زیر میکروسکوپ شبیه به خار دیده میشود. از این رو به این لایه ، لایه سلولهای خاردار گفته میشود.

 

 

                                                            

نمایش لایه اسپینوزوم

 

 

 

3-      لایه گرانولوزوم     stratum granulosum   ( لایه سلولهای دانه دار )   این لایه از  5-3  ردیف سلول پهن تشکیل شده است.سلولهای این لایه روی لایه اسپینوزوم قرار گرفته اند.  سلولهای این لایه در زیر میکروسکوب بعلت داشتن دانه های کراتو هیالن در درون سیتوپلاسم خود دانه دانه به نظر میرسند بهمین دلیل به آن لایه دانه دار یا گرانولوزوم میگویند.سلولهای لایه گرانولوزوم بعلت دور بودن از لایه درم و نرسیدن مواد خوراکی بتدریج ارگانلهای داخل سلولی خود را از دست داده مسطح و کوچکتر شده و شروع به مردن میکنند.

 

 

 

 

نمایش لایه گرانولوزوم

 

 

 

4-      لایه لوسیدم   stratum lucidum  ( لایه شفاف )  این لایه از  5-3  ردیف سلول بسیار پهن تشکیل شده و فقط در کف دست ، کف پا و انگشتان وجود دارد.

 

 

 

نمایش لایه لوسیدم

 

 

 

5-      لایه کورنئوم  stratum corneum     ( لایه شاخی )  این لایه روی لا یه سلولهای دانه دار قرار گرفته و خارجی ترین لایه سطح پوست را تشکیل میدهد. لایه کورنئوم لایه واقعی محافظ پوست میباشد. این لایه از  30-25  ردیف سلول پهن مرده کراتونوسیت تشکیل شده است. در این لایه سلولها ارگانلهای سیتوپلاسمی و هسته خود را از دست داده  ، مسطح و شاخی شده و کورنئوسیت نامیده میشوند که عمری برابر دو هفته دارند . پس از  14  روز کورنئوسیت ها چسبندگی خود را از یکدیگر از دست داده و از پوست کنده میشوند. در پزشکی قانونی از کورنئوسیتهای کنده شده و ریخته شده در کشف جرائم مجرمین استفاده میشود.  کمترین ضخامت این لایه در پلکها و بیشترین ضخامت در دستها و بویژه در پاشنه پاها میباشد. لایه شاخی اولین لایه حفاظتی و سد دفاعی پوست در مقابل عوامل محیطی و خارجی آسیب رسان است. لایه های سطحی این لایه بعلت ترشحات غدد چربی و عرق دارای  pH  اسیدی  ( 5/6 تا5/4 ) است. اسیدی بودن سطح پوست از رشد قارچها و باکتریها جلو گیری میکند. همچنین باعث سختی پروتئین های کراتین و چسبندگی آنها میشود. اگر حالت اسیدی بودن پوست از بین برود پوست مستعد عفونت ، دهیدراتاسیون ، ناهمواری ،  نا صافی ، زبری و زمختی ، آزردگی و پوست پوسته شدن میشود. 

 

 

 

 

نمایش لایه کورنئوم

 

 

 

Dermis  درم

 

      درم دومین لایه پوست است و در زیر اپیدرم و بالای هیپودرم  ( چربی زیر جلدی ) قرار دارد و توسط یک غشاء پیوندی پایه به آن متصل است. استحکام و ارتجاع پوست وابسته به این لایه است. ضخامت آن در پلک  3/0  میلیمتر و در پشت  3  میلیمتر است.  درم با شبکه عروقی وسیعی که دارد لایه اپیدرم را از طریق دیفوژیون تغذیه میکند ، زیرا عروق خونی در اپیدرم گسترش نمییابند و اپیدرم فاقد عروق خونی است.  درم خود شامل دو قسمت است. درم پاپیلر و درم رتیکولر.  به قسمتی از درم که در مجاورت اپیدرم قرار گرفته ، درم پاپیلر  و به درم زیر آن درم رتیکولر گفته میشود. ضخامت لایه درم  7-5  برابر اپیدرم بوده و تقریبا از یک میلیمتر در نواحی صورت تا حدود چهار میلیمتر در نواحی باسن متفاوت میباشد.

 

 

 

 نمایش لایه های اپیدرم ، درم و قسمتی از هیپودرم

 

 

 

     لایه درم از بافت همبند تشکیل شده است. لایه درم حاوی سلولهای فیبروبلاست ، ماکروفاژ ، لنفوسیت ، ملانوسیت و ماست سل  میباشد. 

همچنین در این لایه فیبرهای کلاژن و الاستین ، عروق خونی و لنفی ، اعصاب ، پایانه های عصبی ، فولیکول مو ( hair follicle ) ، عضله راست کننده مو

( arrector muscle ) ، غدد سباسه  (sebaceous gland  ) و غدد عرق (eccrine sweat gland   ) قرار دارند.

 

1-      فیبروبلاستها اکثریت سلولهای درم را تشکیل داده و در تولید فیبرهای کلاژن و الاستین دخالت دارند.

2-      اعصاب ناحیه درم احساس درد ، خارش و حرارت را انتقال میدهند.

3-      سلولهای تخصص یافته عصبی  (   Meissner's  and  Vater-Pacini corpuscles   )  حس لمس و فشار را انتقال میدهند.

4-      عروق خونی لایه درم تغذیه پوست را عهده دار هستند.عروق خونی لایه درم تا ناحیه زیر اپیدرم پیش رفته ولی بداخل اپیدرم نفوذ نمیکنند، در آنجا بصورت شبکه های مویرگی در آمده و تغذیه اپیدرم را از طریق دیفیوژن تامین میکنند.

5-      غدد چربی در کنار فولیکولهای مو قرار داشته  و دهانه هر یک از آنها معمولا به يك فوليكول مو باز مي شود ولی گاهی ممکنست دهانه چند غده چربی  به یک فوليكول مو باز شوند كه سبب تجمع چربي يا Sebum   بر روي پوست مي گردد. ترشح سبوم باعث لغزنده ساختن مسیر خروج مو میشود.

6-      غدد عرق در عمق لايه درم به صورت کلافه های هاي مویرگی شكل قرار داشته و توسط يك  لوله تو خالي جهت دفع عرق از درم و اپیدرم عبور کرده و بسطح پوست باز میشوند.  دهانه غدد عرق به سطح پوست باز میشوند. ترشح عرق باعث خنک شده پوست ، هیدراته کردن پوست و دفع سموم 

      ( نمک ) میشود. غدد عرق به فولیکول مو ارتباطی ندارند.

7-      فولیکول مو ( پیاز مو )  در زمان جنینی  در اثر فرو رفتگی و نفوذ اپیدرم به داخل درم بوجود میآید. در کنار فولیکول مو غدد سباسه ( sebaceous gland  )    و عضله راست کننده مو  (  arrector muscle )  قرار دارد.

8-      فیبرهای کلاژن ( رشته های کلاژن ) داخل درم توسط سلولهای فیبروبلاست موجود در درم ساخته میشود. فیبرهای کلاژن ، رشته های پروتئینی هستند که  در استحکام و مقاومت پوست سهم عمده ای دارند. فیبرهای کلاژن که طولی بین  15-2 میکرومتر دارند حدود  30-18 درصد حجم درم را تشکیل میدهند. کلاژن بیشترین ماده تشکیل دهنده درم بوده و حدود  75  درصد وزن خشک درم را تشکیل میدهد.

 

 فیبرهای کلاژنی که در ناحیه درم پاپیلاری قرار دارند بنام فیبرهای کلاژنی پاپیلاری نامیده میشوند که از رشته های نازک تشکیل شده و بصورت لایه ای نازک در زیر سطح اپیدرم قرار دارد.

فیبرهای کلاژنی که در ناحیه درم رتیکولار قرار دارند بنام فیبرهای کلاژنی رتیکولار نامیده میشوند که از رشته های ضخیم کلاژن تشکیل شده و موازی سطح پوست قرار گرفته اند.

حدود  30  نوع بافت کلاژنی شناسایی شده است که مهمترین آنها عبارتند از کلاژن نوع  یک ، دو ، سه ، چهار ، پنج ، دوازده ، چهار ده ، هفده. از میان  آنها  کلاژن نوع یک و سه از همه مهمتر است. کلاژن نوع یک حدود  80  درصد  کلاژن درم را تشکیل میدهد و عمده استحکام پوست وابسته به این نوع کلاژن است. کلاژن نوع سه حدود  15  درصد کلاژن درم را تشکیل میدهد که بیشتر در ناحیه درم پاپیلار وجود دارد.

 

9-      فیبرهای الاستین نیز از جنس پروتئین بوده و به پوست استحکام و قابلیت ارتجایی میدهد. فیبرهای الاستین حدود  3  درصد وزن خشک درم را تشکیل میدهند. فیبرهای الاستین حالت ارتجایی داشته و اگر تحت کشش قرار بگیرند میتوانند بیشتر از صد در صد طولشان کش بیایند و دو باره بحالت اولیه برگردند. لذا حالت الاستیسیته و کشسانی پوست مربوط به این رشته ها میباشد.        

11-    ماده زمینه ای لایه درم بافت همبندی است که دارای خاصیت هیدروفیلی زیاد بوده و میتواند هزار برابر خود آب جذب کرده و در خود نگهدارد. این بافت فضای بین سلولهای درم ، فیبرهای کلاژن ، فیبرهای الاستین ، عروق خونی و لنفی ، اعصاب ، پایانه های عصبی ، فولیکول مو ، عضله راست کننده مو ، غدد سباسه و غدد عرق را پر کرده و آنها را در خود نگه میدارد.

 

 

 

 

Subcutaneous fat   هیپودرم

 

هیپودرم ( لایه زیر درم ) عمیق ترین لایه پوست است  به آن چربی زیر جلدی نیز گفته میشود. هیپودرم لایه چربی و بافت همبند است که حاوی اعصاب و عروق بزرگ میباشد. این لایه در تنظیم درجه حرارت بدن،  تنظیم درجه حرارت خود پوست و ذخیره انرژی اهمیت دارد.  ضخامت لایه چربی زیر جلدی در افراد مختلف و در قسمتهای مختلف  پوست یکسان نبوده ، در بعضی قسمتها مثل باسن، شکم ضخیم و در بعضی قسمتها مثل پلک یا پیشانی نازک میباشد. بتدریج از میانسالی به بعد دچار آتروفی شده و در بروز نمای پیری نقش دارد.

هیپودرم همچون یک عایق حرارتی عمل نموده و حرارت بدن را محفوظ نگه میدارد. همچنین بعنوان یک ضربه گیر ارگانهای داخلی را حفظ میکند. چربی لایه هیپودرم مخزنی برای ذخیره چربی و تولید انرژی میباشد

 

 

در پایان انتظار دارم با توجه به گستردگی علم و تحقیقات ، لحظه به لحظه ای

اساتید ، محققان ، دانش پژوهان و دانشجویان محترم

اینجانب را از نظرات ، پیشنهادات و انتقادات خود محروم نفرمایند.

در این رابطه میتوانند با تلفن های زیر اینجانب را راهنمائی فرمایند.

 

تلفن: 06 - 05 41 66 88 021

همراه: 6000 600 0935

آدرس: خیابان ولیعصر، بالاتر از پارک ساعی، کوچه زندیه، پلاک 2

 

از راهنمائی تمام عزیزان کمال سپاس را دارم.

 دکتر نادر بهروان