عوارض و درمان تاتـو _ دکتر محمدرضا شفیعی

عوارض و درمان تاتـو

دکتر محمدرضا شفیعی - پوست، زیبایی و لیزر

پزشکی امروز ، شماره 1160 ، جمعه 31 شهریور 1396

 

 

 

• مقدمه:

موضوع انجام تاتو در جامعه ما، مدت‌هاست که مورد اقبال واقع‌گشته و روزبه‌روز گرایش به این مد و تاتوکردن صورت و اندام، به‌ویژه در میان جوانان (اعم‌از دختر و یا پسر) روبه‌گسترش و شتاب گذارده‌است.

این شوق روزافزون در‌میان جوانان در تاتوکردن پوست خود، پس‌از مدتی در اغلب موارد، به‌علت بروز عوارض ایجادشده درپی انجام لیزر (همچون: عفونت، آلرژی، زخم، کلوئید و...) و یا پشیمانی از انجام تاتو رو به کاهش گذاشته و برای پاک‌کردن آن، به مطب پزشکان پوست مراجعه می‌کنند.

بنابراین، باتوجه به این اقبال روزافزون نسل جوان به امر تاتو و پدیدارشدن عوارض مخاطره‌آمیز و آسیب‌رسان به جسم، زیبایی و روان فرد، پرداختن به مقوله «تاتو» را از ضرورت بالایی برخوردار می‌سازد.

قبل‌از هرسخن، باید به موضوع اتیولوژی یا منشأ ایجاد رنگدانه‌ها (داخل و یا خارجی) دربدن پرداخت:

• ایجاد رنگدانه‌ها و رنگدانه‌های پوستی با منشأ داخلی (Endogenous Pigment):

تحریک و افزایش فعالیت رنگدانه‌ها در درون بافت‌های بدن، ناشی از تشدید فعالیت ملانوسیت‌ها می‌باشد که باعث تولید ملانین‌و هموسیدرین‌ می‌گردند.

با افزایش تولید عناصر یادشده دربافت، فرایند ساخت رنگدانه‌ها در بدن تشدید‌می‌یابد که حاصل آن را می‌توان روی سطح پوست بدن، به‌شکل گندمگون و سبزه‌شدن پوست و همچنین به‌صورت پدیدارگشتن تیرگی و لک صورت، مشاهده نمود.

روی لایه‌های مختلف پوست نیز این افزایش فعالیت ملانین و هموسیدرین به‌اشکال زیر خود را نشان می‌دهد:

الف) در ناحیه اپیدرم:

پررنگی‌ها و ضایعات در این سطحی‌ترین لایه پوست، به‌اشکال ذیل خود را نمایان می‌سازند:

ـ کک‌مک‌ها

ـ لکه‌های صورت

ـ کراتوزهای سبورئیک

ـ کراتوزهای سولار(لکه‌های ناشی‌از تابش نور(

ـ کراتوز سنایل (لکه‌های ناشی‌از کهولت و پیرشدن پوست(

ـ ضایعات Cafe au lait )لکه‌های شیر‌قهوه‌ای(

ب) درناحیه اتصال اپیدرم و درم (Dermo-Epidermal junction):

ـ ملاسما: یا پررنگی‌ها و لکه‌های ناحیه صورت که در‌اثر بارداری ایجاد‌می‌گردد.

ـ پررنگی‌های پس‌از التهاب پوست (Post Inflamatory Hyperpigmentation:PIH)

ـ خال‌Becker

ـ خال ‌Nevo-Cellular

ج) پررنگی‌ها در ناحیه عمقی پوست (Derm):

ـ خال lta Ora

ـ همچنین پررنگی‌ها و لکه‌های ناشی‌از PIH.

ایجاد رنگدانه‌ها و لکه‌های پوستی ناشی از عوامل خارجی (Exogenous Pigment):

این‌گونه لکه‌ها و پررنگی‌ها بامنشاء خارجی، دراثر عوامل بیرون از بافت‌های بدن، ایجادگشته که تمامی این عوامل به‌ ۴‌گروه ذیل، تقسیم گشته‌اند:

۱ـ در‌اثر ضربه(Traumatic):

این ضایعات پررنگ و لکه‌ها، در‌پی بروز تصادف، با فرورفتن ماده‌ای رنگی در پوست و یا زخم و سائیده‌شدن پوست، ایجاد‌می‌گردد. در‌پی واردشدن ماده‌ای خارجی، بدن سلول‌های خود را مجبور به ‌واکنش و دفاع، برای مقابله با این ماده بیگانه می‌نماید که پس‌از وقوع فعل و انفعالاتی پیچیده، نهایتاً دریافت، پررنگی(Hypergigmentation)، کم‌رنگی (Hypopigmentation) و یا بدرنگی‌(Dyschromia) به‌وجود‌می‌آید.

۲ـ طبی‌(Medical):

به‌هنگام درمان با رادیوتراپی درطی جلسات متعدد، درصورت بروز سوختگی در پوست، پررنگی‌های ناشی‌از درمان‌های طبی ایجاد‌می‌شود.

۳ـ در‌اثر سوختگی:

در‌صورت بروز سوختگی، بنابه ‌درجه، شدت، ضعف و نیز محل‌سوختگی، ضایعات رنگدانه‌ای در اشکال پررنگی، کم‌رنگی و یا بدرنگی، ایجاد‌می‌گردند.

۴ـ تاتو:

حال با‌این مقدمات، به‌بحث اصلی‌ خود وارد می‌شویم:

تاتو، به‌واردکردن آگاهانه موادرنگی و رنگدانه‌ها به‌داخل پوست اطلاق می‌گردد که می‌تواند به دومنظور زیر به‌انجام آن اقدام شود:

الف: طبی(Medical):

درمواردی‌که فرد بیمار، نیاز درمانی به تابش اشعه به نقطه خاصی از بدن در‌طی جلسات متعدد دارد، برای هدف قراردادن دقیق بافت موردنظر(Cible) و جلوگیری از بروز اشتباه قرارگرفتن هدف، در‌طی جلسات متمادی و توسط تکنیسین‌های متفاوت، اقدام به ‌مشخص‌کردن و مارکه‌نمودن آن محل، توسط تاتوکردن پوست می‌کنند.

ب: تزئینی‌(Decorative):

این حوزه قلمرو اصلی انجام تاتو بوده و طرفداران انبوه و به‌طورعمده جوان آن که کاندید طراحی و ترسیم نقاشی، طرح و یا نوشته‌ای روی پوست بدن خود هستند، در‌این‌گروه قرار‌می‌گیرند.

عمده عوارض و مخاطرات ناشی از انجام تاتو، در میان طرفداران این گروه دارد و ضروری‌است که قبل‌از پرداختن به‌آن، به منشأ رنگ‌هایی که در انجام تاتو به‌کارگرفته می‌شود، نگاهی بیاندازیم:

اغلب رنگ‌هایی که برای انجام تاتو درحال‌حاضر استفاده ‌می‌شود، منشا صنعتی و شیمیایی داشته و استفاده از رنگ‌های گیاهی، فقط در دوران‌کهن و در قبایل بدوی توسط جادوگران تهیه و مصرف می‌گردید. به‌لحاظ دشواری در ساخت، شاید بتوان گفت که دیگر این‌گونه رنگ‌های طبیعی به‌کار گرفته‌نمی‌شوند.

رنگ‌های اصلی که در انجام تاتو مورد استفاده قرارمی‌گیرند، عبارتنداز:

ـ رنگ یا جوهرسیاه

ـ رنگ یا جوهر سبز

ـ رنگ یا جوهرزرد

ـ رنگ یا جوهر نقره‌ای

ـ و رنگ‌های ترکیبی، همچون بژ، متالیک و....

طیف‌های‌متنوع و فراوان دیگر رنگ‌هایی که در انجام تاتو استفاده می‌شوند، اغلب از امتزاج یک یا چندین رنگ اصلی یادشده در فوق می‌باشند.

رنگ‌هایی مانند متالیک، بژ، نوک مدادی و... از امتزاج رنگ‌های فوق و اضافه‌نمودن موادشیمیایی که بتواند به طرح تاتو جلوه و شفافیت بیشتری بدهند، به‌وجود‌می‌آید.

۱ـ عفونت‌های میکروبی:

احتمال ایجاد عفونت‌های پوستی به‌دنبال انجام تاتو بالا می‌باشد.

• دلایل بروز عفونت:

ـ در درجه نخست، استریل‌نبودن کافی و علمیِ وسایل و ابزاری که تاتو با آنها انجام می‌گیرد.

ـ محیط‌های ناسالم و آلوده به میکروب نیز می‌تواند باعث ابتلای فرد به‌عفونت میکروبی گردد.

ـ کاهش قوای بدنی فرد کاندید انجام تاتو و ابتلای فرد به‌بیماری زمینه‌ای نیز می‌تواند زمینه‌ساز ابتلا به عفونت پس‌از انجام تاتو باشد.

• نوع عفونت:

۱ـ عفونت‌های باکتریال:

عفونت‌هایی همچون: سلولیت، آبسه چرکی، اکتیما، گانگرن و... در زمره عفونت‌های میکروبی هستند که فرد را می‌توانند مبتلا سازند.

۲ـ عفونت‌های ویروسی:

ابتلا به هپاتیتB و همچنین به HIV  در زمره مخاطرات جدی هست که فرد کاندید تاتو را تهدید می‌کند.
نداشتن آموزش علمی درمورد چگونگی انجام استریل‌کردن وسایل و لوازمی که مورد استفاده قرارمی‌گیرند، همچنین دراختیار نداشتن  دستگاه اتوکلاو که وسایل و لوازم تاتو را برای نابودکردن ویروس، به‌مدت دوساعت در درجه حرارت ۱۷۰درجه سانتی‌گراد قرارمی‌دهد، در زمره مهمترین عوامل ابتلای فرد به بیماری‌های ویروسی می‌باشد.

۳ـ بروز آلرژی:

کسانی‌که زمینه آتوپیک (آلرژی فامیلی) داشته و به اگزما، درماتیت و حتی به آسم آلرژیک مبتلا هستند، تحقیقات نشان‌می‌دهد که انجام تاتو دراین‌گونه افراد، آلرژی آنان را تشدید‌می‌نماید.

طیف رنگ‌های به‌کارگرفته شده نیز در بروز شدت و ضعف آلرژی متفاوت عمل‌می‌نماید، برای ‌مثال؛ رنگ قرمز، بیشترین حساسیت را در بدن به‌وجود‌آورده و کمترین میزان ایجاد حساسیت و آلرژی، متعلق به رنگ سبز می‌باشد.

۴ـ سرطان‌پوست:

بیدارشدن سلول سرطانی که در مرحله خاموشی (Remission) قرارداشته و در‌اثر انجام تاتو، تحریک و سرطانی گشته، به کرات گزارش شده‌است.

خال‌هایی که در‌معرض عملیات تاتو (ورود مکرر سوزن و ورود رنگدانه به درون خال) قرار‌گرفته‌اند، گزارش‌شده که پس‌از گذشت مدت زمانی چند، تعدادی از‌این‌ها به ملانوما یا خال سرطانی بدخیم، تبدیل شده‌اند.

همچنین گزارشات متعددی از ابتلای پوست  تاتوشده به سرطان پوستی اسکوآموس‌سل کارسینوما (SCC)، بیانگر این واقعیت تلخ است که ورود رنگدانه‌های تاتو به بدن، موجب تشدید یا ایجاد سرطان‌های پوستی می‌گردد.

۵ـ ایجاد اسکاروکِلوئید:

یکی‌از شایع‌ترین عوارض انجام تاتو، ایجاد زخم و اسکار و باگذشت زمان، پیدایش کلوئید می‌باشد.

این توده بی‌شکل و نازیبا که در محل تاتو، به‌علت تحریک ورود مکرر سوزن به درون پوست و نیز توسط رنگدانه تاتو ایجاد می‌گردد، تبدیل به یکی‌از معضلات روحی این افراد گشته و بیشترین مراجعه به مطب پزشکان جراح و زیبایی را تشکیل‌می‌دهد.

ایجاد کلوئید در پوست و شدت  و ضعف آن، ارتباط نزدیکی با فوتوتیپ پوست دارد.

نزد افراد دارای فوتوتیپ پوست یک و دو (پوست‌های سفید و روشن، موهای خرمایی و روشن) بروز اسکار و کلوئید، کمتر از دیگر فوتوتیپ‌ها می‌باشد.

پوست افراد دارای فوتوتیپ سه (پوست سبزه و گندمگون، موها و چشمان قهوه‌ای تیره و مشکی)، به دلایلی که بارها در نوشته‌های قبلی به آن اشاره‌شده، به اصطلاح بدزخم (Keloid former) می‌باشند و به‌دلیل خطر بالای اسکار و کلوئید باید از انجام تاتو، اجتناب نموده یا ریسک این عارضه را پذیرا باشند.

افراد فوتوتیپ‌های چهار (هندی‌ها) و پنج (سیاه‌پوست‌ها) به‌لحاظ ایجاد حتی کلوئید و اسکار، باید از انجام تاتو، کاملاً منصرف گردند.

چه افرادی نباید به انجام تاتو، اقدام نمایند:

۱ـ افراد دارای زمینه سابقه ابتلا به آلرژی

۲ـ افراد بدزخم و یا Keloid former

۳ـ فوتوتیپ‌های پوستی۳و۴ (هندی‌ها و سیاه‌پوستان)

۴ـ افرادHIV مثبت

۵ـ افراد تحت‌درمان راکوتان و داروهای تضعیف‌کننده سیستم ایمنی بدن

۶ـ افراد دارای رنگدانه‌ها وخال‌های مشکوک روی پوست.

۷ـ افراد مبتلا به اختلالات روانی به‌ویژه سایکوزها.

دلایل اشخاصی که اقدام به درمان به‌منظور محو تاتوی خود می‌کنند، متنوع می‌باشد:

ـ از مد افتادن طرح تاتو.

ـ  دلایل اجتماعی، همچون کاندید استخدام‌شدن در ادارات دولتی و قبح تصویر تاتوشده در یک جامعه.

ـ اصرار بر فراموش‌کردن خاطرات گذشته خود و محو تمامی نشانه‌ها و آثار آن.

• درمان تاتو:

الف: درمان‌های سنتی و قبل‌‌از لیزر:

ـ سوزاندن تاتو توسط اسیدهای سوزاننده.

ـ بی‌رنگ‌کردن رنگ‌های خالکوبی توسط محلول‌های شیمیایی.

ـ جراحی‌کردن: که شامل برداشتن پوست تاتوشده و بخیه زدن پوست سالم است.

در هریک از سه گزینه فوق، عوارض و مخاطراتی جدی، برای سلامتی فرد (همچون: ایجاد لک، تیرگی، بدرنگی، ناهمواری، سرطان‌پوست، نمایان‌شدن خط بخیه و...) ممکن‌است ایجاد شود که به‌لحاظ عیان‌بودن آن، از پرداختن به‌مخاطرات آن صرف‌نظر می‌کنیم.

ب: درمان تاتو توسط لیزر:

درحال‌حاضر علمی‌ترین و کم‌مخاطره‌ترین وسیله برای  درمان و محو تاتو، لیزر می‌باشد که برای تحقق آن، فقط و فقط یک شرط نیاز است و آن شرط: شناخت علمی و جامع پزشک معالج از لیزر می‌باشد.

تمامی مخاطرات و عوارض ناشی‌از درمان با لیزر در حوزه‌های متنوع و گوناگون، همچون بروز سوختگی، تاول، اسکار، کلوئید، پررنگی، کم‌رنگی، بدرنگی و... برای بیمار به‌وجود می‌آید که نخستین و اصلی‌ترین عامل آن، نبود آگاهی علمی و  جامع پزشک معالج به ویژگی‌های دستگاه لیزری می‌باشد که باآن، اقدام به لیزر کرده است.
حال به‌بحث درمان تاتو، توسط لیزر بازمی‌گردیم:

همان‌گونه که‌بارها تأکید گشته‌است، هررنگ به‌لحاظ طیف رنگ خود، فقط در محدوده طول‌موج معینی قادر به‌جذب تشعشعات لیزر می‌باشد.

براساس این اصل، برای محو هر تاتو، قبل‌از اقدام به درمان توسط لیزر، باید ابتدا نوع رنگ به‌کارگرفته‌شده در تاتوی موردنظر را مشخص نمود و سپس باید لیزری را انتخاب کرد که تشعشعات ساطع‌شده از آن توسط رنگدانه‌های تاتو جذب گردد.

در همین ارتباط، لیزرهایی که دارای طول موج بالای ۵۰۰ نانومتر می‌باشند، می‌توانند توسط ملانین‌ها و یا رنگدانه‌های تیره تاتو، جذب گردند.

۱ـ تاتوهای به رنگ سیاه:

رنگ‌های تیره و سیاه که برای تاتو به‌کارگرفته می‌شود، کربن و جوهرسیاه است که در زمره تاتوهایی هستند که به‌خوبی به لیزرهای ذیل، جواب داده و ابتدا کم‌رنگ و درطی چند جلسه محو می‌گردند.

لیزر Q-Switched، بیش‌از ۲دهه است که برای محو تاتوهایی بارنگ تیره و سیاه به‌کارگرفته می‌شود.

این لیزر در دو طول موج 532 و ۱۰۶۴ نانومتر است که ‌بنا‌به ‌شدت تراکم رنگدانه‌ها و نیز ضخامت رنگدانه، یکی از دوطول موج به‌کارگرفته می‌شود.

اخیراً جدیدترین نوع این لیزر به‌نام Picosecond که دارای قابلیت‌های بالاتر می‌باشد، به بازار عرضه‌شده که درمان تاتو در رنگ‌های مختلف با کمترین درد و محدودیت اجتماعی پس‌از انجام آن را به‌نحو مطلوبی انجام‌می‌دهد.

لیزرهایAblative، یا تهاجمی درحال‌حاضر، باتوجه به نوآوری‌های پی‌‌درپی در زمینه ساخت لیزر و کاهش‌عوارض و محدودیت‌های بعد‌از لیزر، دیگر از‌این نوع لیزرهای تهاجمی (به‌عنوان‌مثال؛ لیزر Co2)استفاده‌نمی‌شود و لذا نیازی به تشریح عملکرد آن نمی‌باشد.

لیزرNd:YAG، در طول‌موج ۵۳۲ نانومتر، در فوتوتیپ‌های پوستی بالاتر نیز بدون ایجاد پررنگی و بدرنگی‌، نتایج خوبی برای محو تاتوها ارائه نموده است.

لیزر ‌Ruby نیز برای ضایعات رنگدانه‌ای در ناحیه اپیدرم که در‌اثر تاتو ایجاد گردیده، در طول‌موج‌های ۵۳۲ و۶۹۴ نانومتر، عمل‌می‌نماید و گزینه مناسبی می‌باشد.

برای درمان ضایعات رنگی در لایه درم، از طول‌موج ۵۳۲ نانومتر این لیزر، می‌توان استفاده نمود.

۲ـ تاتوهای به‌رنگ سبز و آبی:

در تاتوهایی که به رنگ سبز هستند، لیزرهایی که از خود، طول‌موج ۶۰۰ نانومتر ساطع‌می‌کنند (همچون لیزر Q-Switched و Ruby) برای محو این رنگدانه، مناسب می‌باشند.
رنگ آبی، طول‌موج بیش‌از ۶۰۰نانومتر تا ۸۰۰نانو را به‌خود جذب‌می‌کند، بنابراین برای درمان مؤثر با لیزر، پیشنهاد‌می‌شود از لیزر Q-Switched، با طول‌موج ۱۰۶۴ استفاده‌شود.

۴ـ تاتوهای به‌رنگ قرمز:

رنگ قرمز، طول موج ۵۵۰ تا ۶۰۰نانومتر را در خود جذب می‌کند، بنابراین برای درمان تاتوهایی به رنگ قرمز، باید لیزرهای Q-switched و همچنین لیزرCO2 در رده‌ انتخاب‌های نخست قرارگیرند.

۵ـ تاتوهای به‌رنگ زرد:

هرچه به‌طیف رنگ‌های روشن‌تر در تاتو نزدیک می‌شویم، درمان آنها دشوارتر می‌گردد. چون جذب طیف نوری آنان کاهش‌یافته و عموماً تاتوها هرچه رنگ آنها تیره‌تر باشد، نور لیزر را بیشتر جذب می‌کنند.

برای درمان تاتوهای به‌رنگ قرمز نیز چون بیشترین جذب نور را درطول موج ۵۲۰ نانومتر دارند، معمولاً از لیزر Q-switched  استفاده می‌گردد.

۶ـ تاتوهای به‌رنگ آهن (نوک‌مدادی:(

این رنگ تاتو، از ترکیب رنگدانه‌های حاوی اکسیدآهن و دی‌اکسید‌تیتانیوم به‌دست‌می‌آید و بیشترین جذب نور توسط تاتوهایی به این رنگ، در طول‌موج ۵۳۵ نانومتر بوده و انتخاب اصلح، با لیزر Q-switched می‌باشد.

همچنین می‌توان از لیزرهای ‌Ruby و Alexendrite نیز برای کمرنگ‌کردن این رنگ نوک مدادی تاتو استفاده نمود.

مکانیسم اثر دو لیزر فوق، در تبدیل ‌اکسیدآهن فریک به فرو در‌این رنگ از تاتومی باشد.

۷ـ تاتوهای به‌رنگ ‌Tan:

این رنگ تاتو که طرفداران زیادی نیز دارد، طیف رنگ‌های متنوعی داشته و برای محوکردن تدریجی رنگ آن، می‌توان از لیزرهایی استفاده نمود که بیشترین جذب آن در طول‌موج۵۹۰ نانومتر باشد.

 

 

دکتر محمدرضا شفیعی - پوست، زیبایی و لیزر

پزشکی امروز ، شماره 1160 ، جمعه 31 شهریور 1396