خطرات ظروف یک بار مصرف _ دکتر مسعود جوانبخت ، سوسن فدایی

  خطرات ظروف یک بار مصرف

در طول سالهای گذشته ما پلاستیک را به دلیل مزایای بسیار زیادی که دارد در ابعاد وسیع به کار برده ایم . پلاستیک عایق حراراتی و الکتریکی مناسب و در عین حال سبک و نشکن است. در برابر حلال های شیمیایی مقاوم است ، قابلیت رنگ پذیری دارد و قارچ یا کپک هم نمی زند ، این درحالی است که مواد موجود در ظروف پلاستیکی خطرات بالقوه ای برای سلامت دارد. برای سالهای متمادی تصور می شد که ظروف پلاستیکی برای سلامتی بی ضرر است اما اکنون سوالات زیادی در برابر ایمن بودن این ظروف شده است .


   تاثیر پلاستیک بر سلامت  

<< بیس فنول آ >> ماده ای است که برای تهیه پلاستیک های سبک اما سخت به نام پلی کربنات کاربرد دارد و می تواند روی DNA سلول های اثر بگذارد و جهش ژنتیکی به وجود آورد که کنترل آن مشکل خواهد بود . این ماده سمی موجب بسیاری از ناهنجاری های غیر قابل جبران در بدن می شود و بیماری های غیر قابل علاجی را به وجود می آورد که بعضی از آنها عبارتند از : بلوغ زودرس و رشد بیش از اندازه سینه ها در دختران جوان، به وجود آمدن رقتارها و خلق و خوی جنس مخالف درشخص ، تغییرات در عملکرد هورمون ها ، و کاهش ترشح هورمون تستوسترون ، بزرگ شدن غده پروستات درمردان ، کم شدن تعداد و کیفیت اسپرم مردان ، تغییرات در فعالیت های سیستم ایمنی بدن ، تغییرات خلق و خو و بروز تند خویی و پرخاشگری ، همچنین زنان بارداری که در معرض دایم این ماده قرار می گیرند ، بیشتر صاحب فرزند پسری می شودند که دچار اختلالات تناسلی هستند . شاید چربی هایی که روی مایعات داغ داخل لیوان های یکبار مصرف پلاستیکی قرار می گیرد را بارها و بارها مشاهده کرده باشید .این چربی همان پلی استایرن سمی خارج شده ازپلاستیک است که روی سییتم های عصبی ، قلبی و گوارش انسان تاثیر منفی می گذارد . کم اشتهایی ، عصبانیت و بروز بیماری هایی اعم از سرطان ، جهش های ژنتیکی در زنان باردار و بیماریهای ریوی از مهمترین تاثیرات استفاده از ظروف یک بار مصرف پلاستیکی است .البته باید گفت این مشکل برای کودکانی که با اسباب بازیهای پلاستیکی بازی می کنند و بیشتر اوقات آنها را در دهان خود می گذارند نیز حایز اهمیت است . به طور کلی ظروف یک بار مصرف پلاستیکی در صورت تماس با مایعات و مواد غذایی بالای 40 درجه ماده ای شیمیایی به نام استایرن از خود خارج می کنند که موجب تلخی غذا شده و بیش از 77 نوع بیماری سرطان زا را به همراه دارد . جذب این ماده در بدن تا حدی است که مرکز کنترل بیماری های آمریکا گزارش می دهد که در ادرار 95 درصد مردم آمریکا این ماده شیمیایی خطرناک وجود دارد که بر اثر استفاده پلاستیک ها به وجود آمده است . همچنین استفاده از مواد پلاستیکی موجب ابتلا به بیماری قلبی می شود. برای رسیدن به چنین نتیجه ای محققان انگلیسی و آمریکایی تاثیرات ماده شیمیایی بیس فنول آ را مورد بررسی قرار دادند . آنها دریافتند ، بالا بودن مقدار این ماده در نمونه های ادرار با ابتلا به بیماری های قلبی ارتباط دارد . محققان با بررسی هزار و 493 فرد 18 تا 74 ساله تایید کردند که ماده شیمیایی بیسن فنول آ در بروز بیماری های دیابت و برخی انواع بیماری های کبدی نیز نقش دارد . از طرف دیگر ماده شیمیایی Dioxin باعث بروز سرطان بخصوص سرطان سینه می شود . دیوکسین برای سلولهای بدن انسان فوق العاده سمی است و خطر تولید آن در ظروف یکبار مصرف به خصوص در اثر حرارت غذای پرچرب بیشتر است . بنابر مطالعات متخصصان ، مردانی که بنابر شرایط کاری مجبور به تماس با مواد پلاستیکی به مقدار زیاد بوده اند هم 4 برابر بیش از مردان دیگر دچار ناتوانی جنسی شده و نیز 7 برابر بیش از سایرین از زود انزالی احساس ناراحتی می کنند . از دیگر مشکلات تماس با بیس فنول آ می توان به چاقی و بلوغ زودرس اشاره کرد . در واقع تماس با ترکیبات شیمیایی که در ساخت ظروف پلاستیکی مورد استفاده قرار می گیرد نقشه ژنتیکی افراد را به گونه ای برنامه ریزی می کند که احتمال ابتلای آنان به چاقی را در دوره های بعدی زندگی ، افزایش می دهد . اما یکی دیگر از عوارض مصرف پلاستیک ها را باید در این واقعیت دانست که ماده فتالات یکی از مهمترین موادی است که در ترکیب محصولاتی از قبیل اسباب بازی ها ، مواد شوینده ، پلاستیک ها و ... وجود دارد . بررسی ها نشان داده اند که فتالات های موجود در این مواد موجب اختلالات هورمونی ، نارسایی های جنینی ، آسم و مشکلات تولید مثل می شود . بالا بودن غلظت متابولیت های فتالات ها در ادرار باعث تشدید علایم این بیماری می شود . مضرات استفاده از پلاستیک ها به این موارد ختم نمی شود چرا که محققان دریافتند احتمال بروز بیماری دیابت تیپ 2 ، حمله های قلبی و آنژین در افرادی که به میزان زیادی در معرض بیس فنول آ قرار می گیرند بیشتر از دیگران است . محققان بر این عقیده اند که قبل از هر نتیجه گیری قطعی باید تحقیقات بیشتری در زمینه این که آیا سطوح بالای بیس فنول آ واقعا با بروز دیابت تیپ دو مرتبط است یا خیر صورت پذیرد . در استفاده ظروف یکبار مصرف احتیاط کنید ظروف یک بار مصرف بی رنگ و شفاف فقط برای غذاها و نوشیدنی های سرد مناسب هستند . استفاده از ظروف یک بار مصرف رنگی احتیاط بیشتری را می طلبد ، چرا که اصولا جنس یک بار مصرف به گونه است که توانایی نگهداری رنگ را ندارند وهنگام تماس با چای یا غذای داغ رنگ حل می شود. معمولا جنس بطری های آب آشامیدنی ( که در ماههای گرم سال حتی اگر حاوی آب معدنی نباشند ، به طور مرتب از آب شهری پر می شوند و درون یخچال قرار می گیرند یا برای نگهداری موادی چون آبلیمو و آبغوره مورد استفاده قرار می گیرند ) از PVC است که مشکل ی هم برای سلامت انسان به وجود نمی آورد ، اما اگر آب بیش از 6 ماه در این ظروف نگهداری شود ، آلوده می شود . بنابر این خانواده ها باید از استفاده مکرر این ظروف برای نگهداری آب در یخچال خودداری کنند . بطری های پلاستیکی آب را در فریز برای انجماد قرار ندهید ، چون این کار باعث آزاد سازی سم دیوکسین از ظروف پلاستیکی می شود . غذاهای فوری ( Fast Food ) و سوپ ها باید از ظرف یک بار مصرف تخلیه و در ظرف دیگری گرم شوند . چایساز و ظروف همزن پلاستیکی به دلیل ماهیت پلاستیکی که دارند ، در اثر مجاورت با گرما ، مواد مصنوعی پلاستیکی شان وارد آب یا مواد غذایی شده و آن را سرطان زا می کند . نباید غذاهای خود را در ظروف پلاستیکی در مایکروویو گرم کنید ، این موضوع به خصوص در مورد غذاهای حاوی روغن و چربی اهمیت می یابد . ترکیب << چربی و حرارت بالا و پلاستیک >> باعث آزاد سازی دیوکسین به داخل غذا می شود .از ورقه های پلاستیکی برای پوشش غذا در موقع گرم کردن آن در مایکروویو خودداری کنید زیرا به راحتی مواد شیمیایی موجود آن به داخل غذا راه یافته و سبب آلوده شدن غذا می شود . در موقع خرید مواد خوراکی سعی کنید از کیسه های پلاستیکی استفاده نکنید . بطری های شیر و آب و پستانک های نوزادان که از پلاستیک درست شده اند می تواند در مسمومیت کودکان نقش داشته باشد . در موقع شستن ظروف پلاستیکی به هیچ عنوان نباید از وسیله یا مواد شیمیایی برنده و قوی استفاده کرد زیرا اگر سطح داخلی یا خارجی این دسته از ظرف آسیب ببینند و خراش پیدا کنند ، غیر قابل استفاده خواهد شد ، چون موجب ترشح مواد شیمیایی درون بدنه پلاستیک به خارج خواهد شد .  

ظروف گیاهی در خدمت سلامت

 کشور ما در دنیا جزو 5 کشور اول در زمینه مصرف سرانه پلاستیک است . این در حالی است که برای تجزیه مواد پلاستیکی 30 تا 50 سال زمان لازم است . مزیت پلیمر گیاهی و تولید ظروف و کیسه یک بار مصرف از آن ، قابلیت تجزیه شدن در مدت 6 تا 8 ماه را دارد که زیانی نیز متوجه طبیعت نمی کند . به گفته امیر رضا هاشمی طراح ظروف گیاهی مزیت اصلی استفاده از این مواد گیاهی را که از نشاسته ، ذرت ، برنج ، موم عسل ، روغن های گیاهی ، فیبر و سلولز وافزودنی های طبیعی ساخته شده است حفظ سلامتی افراد و کاستن از آلودگی محیط زیست است . در حال حاضر 10 کارخانه در کشور در کار تولید ظروف یک بار مصرف گیاهی فعال هستند . قیمت این ظروف تفاوتی با ظروف پلاستیکی ندارد . این مواد میتوانند به صورت گلدان نشا و روکش نشاکاری و سبزی کاری ها در تولید محصولات کشاورزی باغی و جنگلی استفاده شوند و هنگام کاشت نیز نیازی به خارج کردن نهال و نشا از داخل گلدان نیست . در صنایع پزشکی نیز از این پلیمرها می توان در ساخت ظروف یکبار مصرف پزشکی و روکش هوشمند داروها استفاده کرد . ساخت اسباب بازی هایی از جنس گیاهی نیز می تواند خطر مواد شیمیایی را بخصوص برای کودکان کاهش دهد . عرضه کیسه های دستی گیاهی در مراکز فروش از دیگر اقدام ها برای همه گیری استفاده از این پلیمرهای گیاهی است .  

استفاده از فناوری نانو در صنعت پلاستیک

نفوذ اکسیژن مساله ساز ترین عامل در فساد محتویات بسته بندی است ، زیرا این عنصر باعث فساد چربی مواد غذایی و همچنین تغییر رنگ آنها می شود . ایجاد پلاستیک های جدید با استفاده از نانو ذرات برای بسته بندی مواد غذایی این صنعت را متحول کرده است . بر اساس گزارشی در پایگاه اطلاع رسانی غذا و سلامت ظروف جدید دارای نانو ذرات نقره ای با خاصیت ضد باکتری است . این ظروف مواد غذایی را 3 تا 4 برابر تازه تر نسبت به حالت معمولی نگه می دارد . این ظروف قادرند میوه ها ، سبزیجات ، داروها ، نان ، پنیر ، سوپ ، سس وگوشت را در طولانی مدت بدون تغییر رنگ و مزه نگهداری کنند . imper نوعی پلاستیک است که با نانو ذرات خاک رس آمیخته و پلاستیک هایی به سختی شیشه ولی محکم تر را به وجود آورده است که نسبت به شیشه شکنندگی کمتری دارند . لایه نانو ذرات به گونه ای طراحی شده که فرار مولکولهای دی اکسید کربن از نوشیدنی و نفوذ مولکولهای اکسیژن به درون آن جلوگیری کرده ، در نتیجه باعث حفظ تازگی و افزایش زمان ماندگاری محصول می شود .همچنین این پلاستیک ها از پخش بو جلوگیری کرده ،مانع جذب طعم یا ویتامین های موجود در غذا به وسیله بسته بندی می شوند . به طور کلی طراحی مولکولی این پلاستیک ها به گونه ای است که مقاومت محصولات در برابر آتش و ثبات ساختار آنها را در برابر حرارت بهبود می بخشد . سیستم های بسته بندی قادر خواهند بود پارگی ها و سوراخ های کوچک را با توجه به شرایط محیطی ( مانند تغییرات دما و رطوبت ) تمیم و مصرف کننده را از فساد مواد غذایی آگاه سازند . فناوری نانو می تواند درمواردی مانند افزایش مقاومت به نفوذ در پوشش ها ،افزایش ویژگی های دیواره ( مکانیکی ، حرارتی ، شیمیایی ، میکروبی ) افزایش مقاومت در برابر گرما ، گسترش ضد میکروبهای فعال و سطوح ضد قارچ کارساز باشد . از نانو حسگرهایی که به رهایش مواد شیمیایی ناشی از فساد غذاها حساس هستند می توان در بسته بندی هوشمند استفاده کرد ، تا به محض شروع خراب شدن غذا ، رنگ بسته بندی تغییر کرده و به مشتری هشدار داده شود .  


  دکتر مسعود جوانبخت ، سوسن فدایی مجله پیام سلامتی ، سال ششم ، شماره 55
اردیبهشت 1393